Tạo môi trường tiếng Anh trong gia đình cho trẻ

Một trong những bí quyết giúp trẻ nhỏ học ngoại ngữ hiệu quả là “tắm” trong ngôn ngữ đó mỗi ngày. Điều này có nghĩa là bố mẹ cần tạo ra một môi trường mà tiếng Anh hiện diện một cách tự nhiên trong cuộc sống gia đình, để con tiếp xúc thường xuyên như tiếng mẹ đẻ. Phần dưới đây sẽ hướng dẫn phụ huynh cách sắp xếp và tạo dựng môi trường tiếng Anh tại nhà – từ việc bố trí sách vở, chọn phim hoạt hình, trang trí góc học tập đến thiết lập thói quen sử dụng tiếng Anh hằng ngày – giúp trẻ dưới 9 tuổi thẩm thấu ngôn ngữ mới một cách nhẹ nhàng và hiệu quả.

Góc tiếng Anh tại nhà

Hãy bắt đầu bằng việc dành cho con một không gian nhỏ trong nhà ngập tràn tiếng Anh, nơi bé có thể vui chơi và học hỏi mỗi ngày:

• Góc thư viện mini: Bố mẹ chuẩn bị một kệ sách hoặc giỏ sách đặt ở nơi con dễ với tới. Chọn mua (hoặc mượn thư viện) vài cuốn sách truyện tiếng Anh phù hợp lứa tuổi: sách tranh ít chữ cho bé 3-4 tuổi, truyện cổ tích song ngữ cho bé 5-6 tuổi, truyện thiếu nhi đơn giản cho bé 7-8 tuổi. Trưng bày bìa sách sao cho hấp dẫn, thường xuyên đổi sách để tạo sự mới mẻ. Mỗi ngày, bố mẹ dành thời gian đọc sách tiếng Anh cùng con ít nhất 10-15 phút. Không cần hiểu hết, quan trọng là bé được nghe giọng đọc tiếng Anh và nhìn thấy chữ in.

• Trang trí bảng chữ cái, số đếm: Treo một bảng chữ cái tiếng Anh đầy màu sắc trên tường ở phòng chơi hoặc phòng ngủ của bé. Có thể là bảng in sẵn với hình minh họa (A – Apple, B – Ball…) hoặc bố mẹ cùng con tự làm thủ công: cắt dán chữ cái lớn bằng giấy màu rồi vẽ vật tương ứng. Tương tự, có thể treo bảng số đếm, bảng màu sắc với từ tiếng Anh. Mục đích là để mắt trẻ nhìn thấy tiếng Anh mỗi ngày, dần dần thuộc mặt chữ lúc nào không hay.

• Hộp thẻ từ vựng (flashcard): Chuẩn bị một hộp nhỏ đựng các thẻ từ vựng theo chủ đề (màu sắc, con vật, đồ dùng...). Đặt hộp này ở góc học tập của con. Mỗi ngày, rủ bé rút ngẫu nhiên 1-2 thẻ rồi cùng nói về từ đó. Ví dụ rút thẻ “cat” – mẹ hỏi “What is this?” – bé đáp “cat” – mẹ tiếp “What color is the cat? Do we have a cat at home?”… Chỉ vài phút ngắn nhưng tạo thành thói quen cho bé ôn từ vựng và tương tác tiếng Anh thường xuyên.

• Đồ chơi học liệu tiếng Anh: Nếu có điều kiện, bố mẹ có thể mua các đồ chơi giáo dục như bộ xếp chữ, bảng ghép từ, poster điện tử phát âm chữ cái… đặt ở góc chơi của con. Khi bé chơi những món này, hãy khuyến khích con phát âm tiếng Anh (ví dụ khi ghép chữ C-A-T thì đọc thành tiếng “cat”). Tuy nhiên, không cần quá nhiều đồ, tận dụng cả đồ chơi thường nhưng gắn tiếng Anh vào cũng rất tốt (xem phần dưới về chơi và nói tiếng Anh trong sinh hoạt).

Sử dụng tiếng Anh trong sinh hoạt hàng ngày

Tạo môi trường tiếng Anh không có nghĩa là ép cả nhà nói tiếng Anh 24/7, mà là đan xen ngôn ngữ vào các hoạt động thường nhật một cách tự nhiên. Dưới đây là một số gợi ý:

• Thời gian biểu “giờ tiếng Anh”: Bố mẹ có thể quy ước với con những khoảng thời gian nhất định trong ngày sẽ chỉ nói tiếng Anh. Ví dụ: 15 phút buổi sáng sau khi ngủ dậy, hoặc giờ tắm buổi tối, hoặc bữa tối thứ 3-5-7 sẽ là “English time”. Trong khoảng đó, cả bố mẹ và bé cố gắng giao tiếp bằng những câu tiếng Anh đơn giản. Nếu bí quá có thể xen lẫn tiếng Việt, nhưng cố gắng duy trì môi trường Anh ngữ cho con quen dần.

• Gọi tên đồ vật xung quanh bằng tiếng Anh: Trong sinh hoạt hàng ngày, bố mẹ hãy thường xuyên nhắc tên tiếng Anh của sự vật. Ví dụ, lúc mặc đồ cho con, mẹ nói: “Let’s put on your shirt – Mặc áo vào nào”; khi lấy hoa quả, bố hỏi “Do you want an apple or a banana?”; đi ra cửa thì bảo “Open the door, please.” Lặp lại như vậy giúp con học từ vựng theo ngữ cảnh rất nhanh. Để hỗ trợ, bố mẹ có thể dán nhãn tiếng Anh lên một số đồ vật trong nhà: tủ lạnh (fridge), gương (mirror), bàn (table)… Mỗi lần đi qua, chỉ cho con đọc. Sau vài tuần, gỡ nhãn ra và đố lại để xem con nhớ không.

• Nói câu ngắn, đơn giản: Khi giao tiếp bằng tiếng Anh với con tại nhà, đừng dùng câu phức tạp hay ngữ pháp cao siêu. Mục tiêu là để con hiểu được ý và phản hồi lại. Hãy dùng những câu ngắn gọn: “Time to eat!”, “Wash your hands”, “Good night, sweet dreams”, “I love you”... Trẻ nghe quen sẽ thuộc lòng các câu thông dụng này và có thể bắt chước nói theo.

• Hát và thơ vần bằng tiếng Anh: Ngoài những lúc học nghiêm túc, bố mẹ có thể đột nhiên hát vài câu tiếng Anh vui nhộn trong lúc chơi với con. Ví dụ, đang xếp hình cùng nhau thì mẹ hát “Clean up, clean up, everybody, everywhere” khi dọn đồ chơi (bài hát dọn dẹp đồ chơi nổi tiếng). Hoặc chơi trò vỗ tay theo nhịp và đọc một bài nursery rhyme (đồng dao) ngắn tiếng Anh. Những hoạt động ngẫu hứng như vậy khiến tiếng Anh trở thành một phần tự nhiên của cuộc sống, không chỉ gói gọn trong sách vở.

• Chơi giả vờ (pretend play) bằng tiếng Anh: Trẻ nhỏ rất thích trò đóng vai giả vờ. Lợi dụng điều này, bố mẹ có thể cùng con đóng kịch những tình huống đơn giản hoàn toàn bằng tiếng Anh. Ví dụ: chơi bán hàng (như đã nêu ở phần trò chơi), chơi bác sĩ – bệnh nhân (bé làm bác sĩ hỏi “What’s the matter?” – bố làm bệnh nhân trả lời đơn giản “I have a fever”…), chơi lớp học (con làm cô giáo dạy ABC, bố mẹ giả làm học sinh...). Khi nhập vai, trẻ thường quên ngại và có xu hướng nói tự nhiên hơn, đây là dịp tốt để con thực hành câu tiếng Anh giao tiếp đã học.

Tiếp xúc tự nhiên với tiếng Anh qua nghe nhìn

Bên cạnh sự tương tác trực tiếp, môi trường tiếng Anh của con nên được phong phú thêm bằng các tài nguyên nghe nhìn như chương trình TV, bài hát, video thiếu nhi:

• Xem hoạt hình và chương trình tiếng Anh: Thay vì cho con xem hoàn toàn bằng tiếng Việt, bố mẹ hãy chọn những bộ hoạt hình ngắn có audio tiếng Anh phù hợp với lứa tuổi. Ví dụ: Peppa Pig, Paw Patrol, Dora the Explorer, Sesame Street… Đây là các chương trình thiếu nhi có nội dung dễ hiểu, lời thoại chậm rãi, nhiều hình ảnh minh họa, rất tốt cho trẻ học ngoại ngữ. Lúc đầu, có thể bật phụ đề song ngữ để con vừa nghe tiếng Anh vừa nhìn tiếng Việt hiểu nội dung. Sau bé quen hơn thì tắt phụ đề cho con tập trung nghe. Sau khi xem, bố mẹ nên hỏi bé vài câu về nội dung bằng tiếng Việt trước để chắc bé hiểu, rồi chuyển sang hỏi một số từ tiếng Anh vừa nghe được: “Trong phim Peppa Pig khi muốn đi ngủ Peppa nói gì với mẹ nhỉ?” – bé có thể nhớ ra “Good night!”. Việc này giúp con kết nối hình ảnh phim với từ tiếng Anh cụ thể.

• Nghe nhạc và truyện tiếng Anh: Duy trì việc mở nhạc thiếu nhi tiếng Anh (như đã đề cập ở bài viết trên) trong lúc con chơi. Ngoài ra, có thể cho bé nghe audio truyện cổ tích tiếng Anh trước giờ ngủ. Dù có thể bé chưa hiểu hết, nhưng việc nghe giọng kể tiếng Anh sẽ giúp con quen với ngữ điệu và phát âm. Đối với trẻ nhỏ, giọng điệu của bố mẹ khi kể truyện còn quan trọng hơn cả nội dung. Vì vậy, thỉnh thoảng bố mẹ hãy kể lại một câu chuyện bằng tiếng Anh theo cách đơn giản, dùng nhiều ngữ điệu, cử chỉ minh họa. Con sẽ rất thích thú và ngôn ngữ dần dần thấm vào tiềm thức.

• Sử dụng thiết bị công nghệ một cách chọn lọc: Nếu gia đình có thiết bị trợ lý ảo như Home, Alexa, bố mẹ có thể thử dùng tiếng Anh để ra lệnh: “Hey , play a nursery rhyme” – thiết bị sẽ phát một bài hát thiếu nhi. Bé thấy công nghệ phản hồi lại tiếng Anh sẽ rất ngạc nhiên và có động lực bắt chước nói. Hoặc trên máy tính bảng của con, cài đặt tên các thư mục ứng dụng bằng tiếng Anh (Games, Music, Photos…) để mỗi lần sử dụng con lại nhìn thấy những chữ đó. Tuy nhiên, luôn đảm bảo kiểm soát nội dung và thời gian dùng thiết bị của trẻ, tránh lạm dụng công nghệ.

Kết nối với cộng đồng và văn hóa tiếng Anh

Một khía cạnh quan trọng của môi trường ngôn ngữ là cho trẻ tiếp xúc với con người và văn hóa của ngôn ngữ đó. Tất nhiên, không phải gia đình nào cũng có người bản xứ hay sống ở nước ngoài, nhưng vẫn có cách để con cảm nhận được sự đa dạng văn hóa và thực tiễn của tiếng Anh:

• Tham gia câu lạc bộ hoặc nhóm chơi tiếng Anh: Nếu khu vực bạn sống có các lớp học ngoại khóa hoặc câu lạc bộ cho trẻ em giao lưu tiếng Anh, hãy tạo điều kiện cho con tham gia. Ở đó, bé sẽ được gặp gỡ bạn bè cùng trang lứa cũng đang học tiếng Anh, được chơi trò chơi, hát hò và trò chuyện bằng tiếng Anh dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Môi trường tập thể sẽ giúp con mạnh dạn hơn so với chỉ học một mình ở nhà.

• Tổ chức playdate với bạn nói tiếng Anh: Bố mẹ có thể mời một vài người bạn của con (cùng lớp học tiếng Anh chẳng hạn) đến nhà chơi chung. Trước đó thống nhất với các phụ huynh khác về ý tưởng: trong buổi playdate sẽ khuyến khích các con dùng tiếng Anh giao tiếp. Ví dụ khi các bé chơi trò xếp hình, người lớn sẽ gợi ý: “Let’s build a house. What color is this block?” – để các bé đáp lại bằng tiếng Anh. Có bạn bè cùng chơi, trẻ sẽ hứng thú hơn và có động lực “thi đua” nói tiếng Anh.

• Ngày hội “English Day” tại gia: Thỉnh thoảng, bố mẹ có thể tổ chức một ngày đặc biệt gọi là “English Day” cho cả nhà. Trong ngày đó, trang trí nhà cửa với vài hình ảnh biểu tượng nước Anh/Mỹ (cờ, ảnh công trình nổi tiếng), nấu một món ăn theo công thức phương Tây (pizza, spaghetti chẳng hạn), bật nhạc tiếng Anh suốt ngày. Quan trọng nhất là cả gia đình sẽ cố gắng chỉ nói tiếng Anh với nhau trong các hoạt động. Đương nhiên không cần hoàn hảo 100%, nhưng việc tạo ra một bầu không khí mới lạ sẽ làm bé phấn khích. Con cảm thấy tiếng Anh thật “ngầu” và thú vị, không chỉ là môn học ở trường.

• Kết hợp văn hóa lễ hội: Tận dụng các dịp lễ phương Tây để đưa tiếng Anh vào nhà. Ví dụ: Halloween, cùng con trang trí bí ngô, hóa trang và học từ vựng về các nhân vật (ghost, witch, spider...). Noel, cùng hát Jingle Bells, treo tất và nói về ông già Noel (Santa Claus). Phục sinh (Easter), có thể tổ chức trò săn trứng (Easter egg hunt) và học vài từ liên quan. Qua những hoạt động này, trẻ không chỉ học tiếng Anh mà còn hiểu thêm văn hóa, làm giàu trải nghiệm cá nhân.

Duy trì sự cân bằng giữa tiếng Anh và tiếng Việt

Khi tạo môi trường tiếng Anh, bố mẹ cũng nên lưu ý duy trì và phát triển tiếng Việt của con thật tốt song song với tiếng Anh. Mục tiêu là con trở thành song ngữ (bilingual) chứ không phải quên tiếng mẹ đẻ. Một số điểm cần chú ý:

• Không ép con “Tây hóa” hoàn toàn: Nếu trẻ còn nhỏ (dưới 6 tuổi), tiếng Việt vẫn là ngôn ngữ tư duy chính của bé. Vì vậy, đừng quá cực đoan bắt mọi thứ đều chuyển sang tiếng Anh. Hãy để con thoải mái sử dụng tiếng Việt khi cần diễn đạt cảm xúc, suy nghĩ phức tạp. Bố mẹ đóng vai trò người bổ sung: con nói tiếng Việt câu nào có thể dịch sang tiếng Anh ngắn gọn thì mình dịch, để con nghe và quen dần.

• Đọc sách, kể chuyện bằng tiếng Việt: Song song với góc sách tiếng Anh, gia đình vẫn nên duy trì đọc truyện tiếng Việt hàng ngày cho con. Tiếng Việt giúp con phát triển tình cảm, hiểu về văn hóa cội nguồn và hình thành kỹ năng ngôn ngữ nền tảng. Khi nền tảng vững, việc học thêm tiếng Anh sẽ dễ hơn nhiều.

• Khen ngợi sự cố gắng, không chê bai lỗi sai: Trong quá trình nói tiếng Anh ở nhà, chắc chắn con sẽ nói sai ngữ pháp, phát âm chưa chuẩn. Đừng vội sửa sai một cách nặng nề hoặc chê con “nói sai bét”. Thay vào đó, khen ngợi ý tốt khi con cố diễn đạt, sau đó nhẹ nhàng nhắc lại câu đó cho đúng để con học theo. Ví dụ, con nói “Mommy go to market?” – mẹ hiểu và đáp “Ah, you want to ask ‘Mommy, are you going to the market?’ – Yes, I am.” Bé sẽ không bị cụt hứng và lần sau sẽ nhớ hơn.

• Kiên nhẫn và kiên trì: Môi trường tiếng Anh không thể tạo trong một sớm một chiều. Ban đầu có thể con chưa hợp tác, hoặc bố mẹ cũng quên nói tiếng Anh vì không quen. Hãy từ từ tăng dần mức độ. Hôm nay dán một vài nhãn đồ vật, ngày mai thêm một bài hát buổi sáng, tuần sau bắt đầu “English time” 10 phút mỗi ngày. Dần dần, bố mẹ sẽ ngạc nhiên khi thấy con tiến bộ tự nhiên, phát âm vài từ tiếng Anh một cách tự tin lúc nào không hay.

Tóm lại, việc tạo môi trường tiếng Anh trong gia đình giống như việc “ươm một mầm cây”. Bố mẹ cần chuẩn bị “đất” (không gian, tài liệu), tưới nước mỗi ngày (tương tác, sinh hoạt bằng tiếng Anh) và kiên nhẫn chờ cây lớn. Một ngày kia, “mầm cây” ngôn ngữ sẽ vươn lên xanh tươi – đó là khi con bạn sử dụng tiếng Anh một cách tự nhiên, yêu thích ngôn ngữ này như một phần cuộc sống của bé. Hành trình đó cần thời gian và tình yêu, chúc bố mẹ và các bé sẽ có thật nhiều niềm vui khi cùng nhau xây dựng ngôi nhà tràn ngập âm thanh tiếng Anh!