Anh-Anh vs Anh-Mỹ: khác biệt từ vựng và phong cách giao tiếp
Tiếng Anh có nhiều biến thể trên thế giới, nhưng hai biến thể phổ biến và có ảnh hưởng nhất phải kể đến là Anh-Anh (British English) và Anh-Mỹ (American English). Dù cùng một ngôn ngữ, Anh-Anh và Anh-Mỹ khác nhau từ cách phát âm, cách dùng từ vựng cho đến phong cách giao tiếp, ứng xử trong văn hóa. Hiểu được những khác biệt này sẽ giúp người học tiếng Anh tránh nhầm lẫn và giao tiếp hiệu quả hơn với cả người Anh lẫn người Mỹ.
Khác biệt về từ vựng và chính tả
Một trong những khác biệt dễ nhận biết nhất giữa Anh-Anh và Anh-Mỹ là ở từ vựng. Nhiều sự vật, khái niệm hàng ngày được người Anh và người Mỹ gọi bằng những từ khác nhau. Dưới đây là một số ví dụ tiêu biểu:
Bảng trên chỉ là một vài ví dụ trong rất nhiều từ khác nhau. Ngoài ra, còn có khác biệt về chính tả: Người Anh thường viết colour, centre, programme, traveller trong khi người Mỹ viết color, center, program, traveler (bỏ chữ “u” hoặc chữ cái lặp đi). Tuy nhiên, trong giao tiếp nói, chính tả không bộc lộ – quan trọng hơn là lựa chọn từ. Nếu bạn dùng từ “flat” ở Mỹ, phần lớn người nghe vẫn hiểu, nhưng họ sẽ thấy hơi “lạ” hoặc đoán bạn học Anh-Anh. Ngược lại, người Anh vẫn hiểu “apartment” nhưng bản thân họ thường không dùng từ đó.
Phong cách giao tiếp: trực tiếp vs uyển chuyển
Không chỉ từ ngữ, phong cách giao tiếp của người Anh và người Mỹ cũng có những nét riêng. Người Anh thường được mô tả là lịch sự, uyển chuyển và có phần kín đáo hơn, trong khi người Mỹ thẳng thắn, thân thiện và cởi mở hơn trong cách nói.
Mức độ trực tiếp: Người Mỹ có xu hướng đi thẳng vào vấn đề và nói rõ ý của mình hơn. Ví dụ, trong công việc, một sếp người Mỹ có thể nói thẳng: “This report isn’t good, we need to make major changes.” (Báo cáo này chưa tốt, chúng ta cần thay đổi nhiều.) Trong khi đó, một sếp người Anh có thể chọn cách diễn đạt nhẹ nhàng hơn: “The report could be improved in some areas. Perhaps we should consider revising a few sections.” (Bản báo cáo này có thể cải thiện thêm ở vài chỗ. Có lẽ chúng ta nên cân nhắc chỉnh sửa một số phần.) Người Anh hay dùng những từ như “perhaps” (có lẽ), “a bit” (một chút), “not very X” (không X lắm) để giảm nhẹ ý phê bình. Do đó, nếu không quen, một người Mỹ có thể hiểu sai mức độ nghiêm trọng – họ có thể nghĩ sếp Anh chỉ góp ý nhẹ, nhưng thực ra có thể sếp đang không hài lòng nhiều.
Hàm ý (subtext) và nói giảm: Văn hóa giao tiếp Anh coi trọng việc giữ ý tứ và tránh làm người khác mất mặt, nên họ hay nói giảm nói tránh. Ví dụ kinh điển: người Anh nói “That’s an interesting idea.” có thể thực chất là họ không đánh giá cao ý tưởng đó lắm. Trong khi người Mỹ nghe câu đó sẽ nghĩ nghĩa đen: ý tưởng đó thú vị thật. Tương tự, người Anh nói “Not bad!” đôi khi nghĩa là “cũng tạm thôi” (hàm ý chưa tốt lắm), còn người Mỹ nói “not bad” thường thật sự nghĩa tích cực là “tốt”. Do vậy, khi giao tiếp xuyên văn hóa, hiểu hàm ý là rất quan trọng.
Cách thể hiện lịch sự: Cả người Anh và Mỹ đều lịch sự, nhưng cách thể hiện khác nhau. Người Anh nổi tiếng với việc nói “please”, “thank you” và “sorry” rất thường xuyên. Ví dụ, lên xe bus người Anh có thể nói “thank you” với tài xế khi xuống, hoặc xin lỗi thậm chí khi người khác va phải mình (“Sorry!” ngay cả khi lỗi không phải của họ). Người Mỹ cũng nói please/thanks nhưng mức độ có thể ít hơn. Người Mỹ thường thân thiện kiểu casual, dễ bắt chuyện với người lạ bằng lời khen (“I love your shirt!”) hoặc chào hỏi “How are you?” một cách xã giao. Người Anh ban đầu có phần giữ kẽ hơn với người lạ; họ có thể chào bằng cách bàn luận về thời tiết “Lovely weather today, isn’t it?” (Hôm nay thời tiết đẹp nhỉ?), còn câu “You alright?” của người Anh đôi khi chỉ mang nghĩa chào hỏi giống “How are you?” chứ không phải thật sự hỏi bạn có ổn không.
Hài hước: Sự khác biệt thú vị là ở khiếu hài hước. Người Anh chuộng lối hài hước châm biếm, mỉa mai và “khô” (dry humor) – họ có thể nói đùa với vẻ mặt nghiêm nghị, hoặc đùa về những chủ đề có vẻ nghiêm túc (đôi khi đen tối) một cách bình thường. Người Mỹ thì thường cường điệu và bộc lộ cảm xúc rõ hơn khi đùa – họ cười to hoặc tỏ vẻ cho người khác biết họ đang đùa. Vì thế, một số tình huống, người nước ngoài (ví dụ người Việt) có thể khó nhận ra người Anh đang đùa nếu không quen, còn với người Mỹ, sự hài hước thường rõ ràng hơn.
Tất nhiên, những khác biệt trên là tương đối và có phần khuôn mẫu. Không phải mọi người Anh đều nói vòng vo, cũng như không phải mọi người Mỹ đều thẳng thừng; tính cách cá nhân và bối cảnh giao tiếp cũng quyết định nhiều.
Văn hóa ứng xử nơi công sở và đời sống
Trong môi trường làm việc, một vài khác biệt văn hóa Anh-Mỹ có thể nhận thấy:
Cách xưng hô: Người Mỹ khá thoải mái trong việc gọi tên riêng, kể cả sếp và người lớn tuổi, sau khi đã gặp lần đầu. Ví dụ, sếp Mỹ có thể nói: “Call me Bob.” Người Anh truyền thống hơn có thể vẫn dùng họ (Mr./Ms. + họ) trong giao tiếp công việc cho đến khi thân quen hơn hoặc được mời gọi tên.
Email công việc: Email kiểu Anh thường mở đầu bằng “Dear [Name], … I hope you’re well.” và kết thúc bằng “Kind regards/Best regards”. Còn email kiểu Mỹ thường vào thẳng nội dung hơn sau lời chào “Hi [Name], …” và kết thúc bằng “Best/Thanks”. Người Anh có thể cho rằng email Mỹ hơi thiếu trang trọng, người Mỹ thì thấy kiểu Anh rườm rà.
Thảo luận và phản hồi: Người Mỹ đề cao việc tranh luận trực tiếp và phản hồi nhanh. Người Anh trong các cuộc họp có thể vòng vo hoặc im lặng hơn, nhưng sau cuộc họp có thể góp ý riêng. Ví dụ, một nhân viên Mỹ có thể nói thẳng ý kiến bất đồng trong cuộc họp lớn, còn một nhân viên Anh có thể sẽ chọn nói riêng với sếp sau đó để giữ thể diện cho đồng nghiệp.
Giờ giấc và giờ ăn trưa: Cả hai đều chuyên nghiệp, nhưng người Mỹ có văn hóa làm việc nhiều giờ hơn và ăn trưa nhanh gọn (thường vừa ăn vừa làm việc hoặc ăn rất sớm khoảng 12h). Người Anh coi trọng nghỉ trưa thư giãn hơn một chút; họ có khi đi pub (quán rượu) ăn trưa nhẹ và trở lại làm việc.
Trong giao tiếp đời sống thường ngày:
Chuyện phiếm (small talk): Cả hai quốc gia đều có small talk nhưng nội dung khác nhau. Người Anh nổi tiếng thích nói về thời tiết (kinh điển: “Terrible weather today, isn’t it?” – Hôm nay thời tiết tệ nhỉ?), còn người Mỹ hay hỏi “Bạn làm nghề gì” sớm trong cuộc trò chuyện. Với người Anh, hỏi thẳng về công việc, thu nhập, hay đời tư (đã kết hôn chưa, v.v.) quá sớm có thể bị xem là tọc mạch. Họ sẽ đề cập những chủ đề chung chung trước khi đến chuyện cá nhân.
Phong cách ứng xử chung: Người Mỹ thường cởi mở, dễ kết bạn nhanh; ví dụ ngồi quán bar có thể làm quen nói chuyện với bàn bên cạnh. Người Anh ban đầu lịch sự nhưng giữ khoảng cách, phải sau vài lần gặp họ mới mở lòng. Tuy nhiên, một khi đã thân, người Anh rất trung thành và hài hước.
Xếp hàng (queue): Cả hai đều xếp hàng nhưng người Anh cực kỳ coi trọng văn hóa xếp hàng theo thứ tự. Chen hàng ở Anh là điều tối kỵ hơn cả ở Mỹ (dù ở Mỹ cũng không ai thích nhưng người Anh có câu “queue jumping” để chỉ trích nặng hành vi này).
Lái xe và giao thông: Ở Anh lái xe bên trái, Mỹ bên phải, nhưng đó là ngoài lề ngôn ngữ. Về giao tiếp, còi xe ở Mỹ được bấm khá thoải mái khi cần, còn ở Anh bấm còi nhiều có thể bị xem là hung hăng.
Đoạn hội thoại minh họa
Để hình dung rõ hơn sự khác biệt, hãy xem đoạn hội thoại ngắn giữa một người Anh (A) và một người Mỹ (B) gặp nhau tại văn phòng làm việc:
A (Anh): Good morning! You alright?
B (Mỹ): Hi, I’m good. How are you?
A: I’m fine, thanks. (đôi khi người Anh hỏi “You alright?” chỉ như lời chào, không nhất thiết mong câu trả lời dài)
(Hai người xem qua một báo cáo dự án mà B vừa hoàn thành và A là quản lý)
A: So, I had a look at your report. It’s quite good, though I have a few suggestions you might consider.
B: Sure, I’m happy to hear your feedback. (B thấy A nói “quite good” nên nghĩ báo cáo khá tốt rồi)
A: The analysis could be improved a bit, particularly in the market trends section.
B: Oh, I see. I thought it was okay, but I can add more details. (B bắt đầu nhận ra A muốn chỉnh sửa)
A: Yes, perhaps add some recent data from Q4.
B: Alright, I’ll do that.
(Chuông điện thoại của B reo, B nói)
B: Excuse me, I’ll get this call real quick. (B xin phép nghe điện thoại)
A: No worries. (người Anh hay nói “no worries” = “it’s okay”)
(B nói điện thoại xong trở lại)
B: I was wondering, should we schedule a meeting to discuss the changes?
A: Yes, we can meet at half ten tomorrow if that suits you.
B:Half ten… you mean 10:30?
A: Correct, sorry, 10:30. (A cười – người Anh nói “half ten” để chỉ 10 giờ rưỡi, còn người Mỹ không dùng kiểu nói này)
B: 10:30 works for me.
A: Great. By the way, could you send me the report by email? I left my pendrive at home.
B: Your pendrive? Oh, you mean your USB flash drive. Sure, I’ll email it. (B hơi ngạc nhiên vì anh không dùng từ “pendrive” – từ này phổ biến ở Anh hơn)
A: Thanks a lot. I’ll go grab a coffee from the canteen, want anything?
B: I’m good, thanks. (B cười – A dùng từ “canteen” người Mỹ thường gọi là “cafeteria” hoặc “coffee shop” hơn)
…
(Cuối buổi, A tạm biệt B)
A: Alright, cheers! See you tomorrow.
B: See you! (B biết “cheers” kiểu Anh nghĩa là “bye/thanks”, nên đáp lại phù hợp)
Qua đoạn hội thoại trên, bạn có thể thấy một số khác biệt:
Người Anh (A) dùng những cụm như “quite good” (có thể hiểu là “khá tốt thôi, chưa xuất sắc”), “suggestions” (hàm ý có điểm chưa ổn), nói giờ kiểu “half ten” (10:30), dùng từ “pendrive”, “canteen”, và nói “cheers” khi kết thúc.
Người Mỹ (B) thì nói thẳng “I’ll do that”, “you mean 10:30?”, dùng từ “flash drive”, không dùng “cheers” mà chỉ “see you”.
Tất nhiên, A và B vẫn hiểu nhau vì cả hai đều biết những khác biệt cơ bản. Khi làm việc thực tế, người ta thường nhanh chóng thích nghi khi nghe đối phương dùng kiểu Anh hay Mỹ. Người Anh xem phim Mỹ rất nhiều nên hiểu tiếng lóng Mỹ, và ngược lại người Mỹ cũng quen với giọng Anh trên truyền thông.
Lời kết
Anh-Anh và Anh-Mỹ tuy khác biệt nhưng đều là tiếng Anh. Người học nên làm quen với cả hai: ví dụ xem cả phim Anh lẫn phim Mỹ, đọc sách báo từ cả hai nguồn. Như vậy bạn sẽ xây dựng được “song ngữ” trong một ngôn ngữ – hiểu được cả “lift” lẫn “elevator”, cả cách nói lịch thiệp kiểu Anh lẫn sự thân thiện kiểu Mỹ. Điều này đặc biệt hữu ích trong môi trường quốc tế, nơi bạn có thể gặp đồng nghiệp, bạn bè từ cả Anh và Mỹ (và nhiều nước khác). Sự linh hoạt trong hiểu và dùng từ vựng, phong cách giao tiếp sẽ giúp bạn tránh hiểu lầm và tự tin giao tiếp trong mọi tình huống. Hãy trân trọng sự đa dạng này như một phần thú vị của việc học tiếng Anh!