Embedded Files
Ngôn ngữ bao trùm (inclusive language) là cách sử dụng ngôn từ nhằm tránh các biểu đạt mang tính phân biệt giới tính, chủng tộc hay định kiến, qua đó tạo ra môi trường giao tiếp an toàn và tôn trọng cho tất cả mọi người. Thay vì vô tình dùng những từ ngữ có thể gây tổn thương hoặc loại trừ một nhóm người, chúng ta chủ động chọn từ ngữ trung tính và bao hàm sự đa dạng. Ví dụ, thay vì mặc định dùng đại từ “anh ấy/cô ấy”, ngày càng nhiều người chuyển sang dùng đại từ trung tính “họ” (they/them) khi không biết rõ giới tính hoặc khi nói về một cá nhân phi nhị nguyên giới.
Tại sao ngôn ngữ bao trùm lại quan trọng?
Việc sử dụng ngôn ngữ bao trùm có ảnh hưởng tích cực đến sự công bằng và hòa nhập trong môi trường làm việc cũng như đời sống. Ngôn từ ta chọn có thể tác động đến cảm giác được tôn trọng và thuộc về của người nghe. Theo hướng dẫn của Liên Hợp Quốc về giao tiếp nhạy cảm giới, những cách diễn đạt thiếu chính xác dù vô tình cũng có thể bị hiểu là mang tính phân biệt hoặc miệt thịacrolinx.com. Nói cách khác, ngôn ngữ định kiến có thể gây ra hậu quả không mong muốn:
Loại trừ một số đối tượng: Chẳng hạn, cách nói mang tính giới hạn về giới có thể bỏ qua những người không tự nhận mình thuộc nam hay nữ. Ví dụ, nếu văn bản chỉ nhắc đến “anh/em” hoặc “ông/bà” một cách mặc định, những người phi nhị giới sẽ không được bao gồm.
Củng cố bất bình đẳng hoặc định kiến: Những từ ngữ như “chủ tịch đàn ông” hoặc việc luôn ưu tiên từ chỉ nam giới trước (như “ông và bà”, “nam nữ”) có thể vô tình duy trì tư duy nam là mặc định, làm giảm vai trò của giới khác. Tương tự, dùng các cụm từ lỗi thời hoặc thiên kiến về chủng tộc (ví dụ: dùng từ miệt thị một nhóm người) sẽ gây xúc phạm và củng cố định kiến sai lệch.
Ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường làm việc: Ngôn ngữ thiếu bao trùm có thể làm một số nhân viên cảm thấy bị xem nhẹ hoặc phân biệt, từ đó giảm sự gắn kết và năng suất. Ngược lại, khi sử dụng ngôn từ bao hàm tất cả, mọi người sẽ cảm thấy an toàn và được tôn trọng, tạo điều kiện cho giao tiếp hiệu quả và hợp tác tốt hơn.
Nhìn chung, ngôn ngữ bao trùm thể hiện sự tôn trọng và chào đón đa dạng con người, giúp xây dựng môi trường giao tiếp công bằng, nơi mọi người đều được lắng nghe. Đây là xu hướng tích cực mà nhiều tổ chức đang hướng tới để thúc đẩy văn hóa hòa nhập.
Cách sử dụng đại từ trung tính và tránh định kiến
1. Tránh mặc định về giới tính: Khi giao tiếp, đừng vội giả định giới tính của người khác. Trong email, tin nhắn công việc hoặc lời mời phỏng vấn, hãy dùng đại từ trung tính nếu không chắc chắn. Ví dụ, hãng hàng không Japan Airlines đã ngừng dùng cụm “quý ông và quý bà” và thay bằng câu chào chung “xin chào quý khách” để bao gồm tất cả hành khách, không phân biệt giới. Tương tự, thay vì viết “anh ấy/cô ấy”, chúng ta có thể viết “họ” hoặc đơn giản dùng tên riêng để không loại trừ ai.
2. Sử dụng từ ngữ trung lập và đa dạng: Một số cặp từ chỉ hai giới (nam – nữ) thường được dùng theo thói quen đặt nam trước nữ, như “anh và em”, “nam và nữ”. Để công bằng hơn, ta nên thay đổi thứ tự hoặc dùng từ trung tính. Chẳng hạn, có thể nói “chị em bạn bè” xen kẽ hoặc sử dụng những từ như “mọi người” thay vì “các anh chàng” khi nói chung chung. Trong tiếng Anh, không có từ trung tính hoàn toàn cho mọi quan hệ gia đình, nhưng có thể dùng “siblings” thay cho “anh chị em ruột”, “partner” cho “vợ/chồng/bạn đời” thay vì phân chia giới tính.
3. Dùng đại từ số nhiều hoặc đại từ phi giới tính: Để tránh dùng “anh ấy” hoặc “cô ấy” một cách mặc định, ta có thể chuyển sang cấu trúc số nhiều. Ví dụ, thay vì viết “Mỗi nhân viên nên tự chịu trách nhiệm công việc của anh ấy/cô ấy”, hãy viết “Các nhân viên nên tự chịu trách nhiệm công việc của họ” – cách này vừa gọn gàng vừa bao quát. Trong tiếng Anh, đại từ “they/them” cũng ngày càng được chấp nhận rộng rãi làm đại từ số ít chung cho người chưa rõ hoặc không muốn nêu giới tính.
4. Tập trung vào đặc điểm liên quan, tránh thông tin không cần thiết: Khi mô tả một người, chỉ đề cập những đặc điểm thật sự liên quan đến ngữ cảnh. Không phải lúc nào ta cũng cần nêu giới tính, tuổi tác, chủng tộc, tình trạng hôn nhân hay khuyết tật… nếu những điều đó không ảnh hưởng đến nội dung. Ví dụ, thay vì nói “nữ bác sĩ” hay “anh chàng lập trình viên”, chỉ cần nói “bác sĩ”, “lập trình viên” trừ khi giới tính là yếu tố quan trọng cần đề cập. Hoặc dùng từ trung tính: nói “nhân viên vệ sinh” thay vì “cô lao công” để không mặc định giới cho công việc đó. Việc lạm dụng nhãn dán (label) có thể vô tình tạo thành khuôn mẫu (“đàn ông thì…”, “người trẻ thì…”), nên hãy thận trọng và chỉ nêu khi cần thiết.
5. Tránh khuôn mẫu định kiến: Ngôn ngữ bao trùm cũng đòi hỏi loại bỏ những định kiến cố hữu về vai trò giới hay sắc tộc. Chẳng hạn, câu “Anh A giúp chị B làm việc nhà” ngầm mặc định việc nhà là của chị B. Ta có thể diễn đạt lại trung tính hơn: “Anh A và chị B cùng chia sẻ việc nhà khi cả hai đều đi làm”. Tương tự, trong công việc, tránh các câu như “các sếp nữ thường…” hoặc “kỹ sư nam giỏi hơn…” – những nhận định này không những thiếu cơ sở mà còn củng cố định kiến không đáng có.
6. Chủ động học hỏi và cập nhật: Ngôn ngữ luôn phát triển. Những thuật ngữ từng phổ biến trong quá khứ có thể nay đã lỗi thời hoặc mang hàm ý xúc phạm. Ví dụ, trong tiếng Anh, người ta không còn dùng từ “Oriental” cho người Á Đông vì nó bị xem là không nhạy cảm; thay vào đó dùng “Asian”. Hãy cập nhật các hướng dẫn ngôn ngữ mới từ các tổ chức uy tín (như hướng dẫn của APA về ngôn ngữ công bằng, các tài liệu của Liên Hợp Quốc về ngôn ngữ hòa nhập) để biết nên dùng từ nào, tránh từ nào. Theo Hiệp hội Ngôn ngữ Hoa Kỳ, một số cách diễn đạt trước đây nay đã bị coi là xúc phạm – ví dụ cụm “differently abled” (nói giảm nói tránh về người khuyết tật) cũng không nên dùng vì hàm ý không rõ ràng. Thay vào đó, nên hỏi trực tiếp hoặc tra cứu thuật ngữ người trong cuộc tự nhận.
Kết luận
Sử dụng ngôn ngữ bao trùm không đơn thuần là “đúng chính trị” mà thực sự mang lại môi trường giao tiếp tích cực và hiệu quả hơn. Khi mọi người cảm thấy được tôn trọng và không bị loại trừ bởi ngôn từ, họ sẽ thoải mái đóng góp ý kiến và hợp tác hơn. Hãy nhớ rằng mục tiêu của giao tiếp là truyền tải thông điệp tới tất cả người nghe một cách rõ ràng, tích cực. Vì vậy, việc dành chút thời gian xem xét từ ngữ cho phù hợp và bao trùm là hoàn toàn xứng đáng. Ngôn ngữ bao trùm bắt đầu từ những điều nhỏ – như cách xưng hô, đại từ – nhưng tác động của nó có thể rất lớn, giúp xóa bỏ rào cản định kiến và xây dựng cầu nối giữa mọi người trong giao tiếp hàng ngày.
Nguồn tham khảo: Hướng dẫn sử dụng ngôn ngữ hòa nhập của Acrolinx về ngôn ngữ trung tính giới, nguyên tắc giao tiếp nhạy cảm giới của Liên Hợp Quốc, và một số khuyến nghị từ các tổ chức ngôn ngữ uy tín.
Google Sites
Report abuse