Embedded Files
Tiếng cười và óc hài hước là những “gia vị” đặc biệt trong giao tiếp, nhưng chúng không phải là ngôn ngữ chung hoàn toàn giữa các nền văn hóa. Chắc hẳn bạn đã từng kể một câu chuyện cười mà người nước ngoài không cười, hoặc ngược lại, xem hài nước ngoài mà không thấy buồn cười. Điều này không phải do “kém duyên” mà bởi vì mỗi văn hóa hiểu và sử dụng hài hước khác nhau. Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu vì sao có sự khác biệt đó, và người học tiếng Anh cần lưu ý gì để không hiểu nhầm hoặc gây hiểu lầm khi sử dụng sự hài hước.
Văn hóa ảnh hưởng đến tiếng cười và sự hài hước như thế nào?
Mặc dù tiếng cười là phản xạ tự nhiên của con người, điều gì khiến ta cười lại phụ thuộc nhiều vào bối cảnh văn hóa. Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng người phương Tây coi trọng tính hài hước, xem đó là một phẩm chất tích cực; trong khi ở một số nền văn hóa phương Đông, sự nghiêm túc lại được đánh giá cao hơn. Ví dụ, nhiều người Mỹ hoặc châu Âu thích những người có khiếu hài hước và thường dùng đùa vui để phá băng trong giao tiếp. Ngược lại, một số người châu Á (như ở Trung Quốc) theo truyền thống Khổng giáo có thể nhìn nhận việc hay đùa cợt là thiếu nghiêm túc. Họ cho rằng hài hước quá mức có thể làm giảm sự tôn trọng hoặc “chuyên nghiệp” trong mắt người khác. Do đó, cùng một tình huống – chẳng hạn một nhân viên pha trò trong cuộc họp – có thể được người Mỹ tán thưởng, nhưng ở môi trường khác lại bị xem là không phù hợp.
Bên cạnh đó, mục đích sử dụng hài hước cũng khác biệt. Nhiều người phương Tây dùng tiếng cười và lời nói đùa như một cách giảm căng thẳng, đối phó áp lực trong công việc và cuộc sống. Ngược lại, người ở văn hóa coi trọng sự điềm tĩnh có thể ít dùng hài hước để “xả stress” vì họ không quen coi việc đùa vui là giải pháp. Thậm chí có quan niệm rằng hài hước là “tài năng” của giới nghệ sĩ hơn là kỹ năng giao tiếp thường ngày của “người bình thường”. Những khác biệt về quan điểm này lý giải vì sao tiếng cười mang ý nghĩa khác nhau tùy nơi – có nơi xem đó là dấu hiệu thân thiện, nhưng có nơi lại e ngại người hay cười nói thiếu nghiêm túc.
Khi hài hước “lạc nhịp” giữa các nền văn hóa
Do khác biệt trong cách hiểu, một câu chuyện cười có thể “phản tác dụng” khi vượt ra ngoài biên giới văn hóa. Có một giai thoại thú vị kể rằng một vị tướng Mỹ sang thăm Hàn Quốc phát biểu trước đám đông. Ông kể một câu chuyện đùa khá dài, và người phiên dịch chỉ nói ngắn gọn vài lời – lập tức cả khán phòng cười ồ. Ngài tướng ngạc nhiên hỏi người phiên dịch làm thế nào mà dịch ngắn gọn hay vậy, anh ta đáp: “Tôi chỉ nói: ‘Ông tướng vừa kể chuyện cười, mọi người hãy cười đi ạ’.”. Câu chuyện này (dù có thể chỉ là truyền miệng) minh họa rằng hài hước rất khó dịch – đôi khi người khác cười chỉ vì phép lịch sự! Thực tế, “Humor doesn’t travel” – hài hước không tự “xuất ngoại” trọn vẹn được. Những câu nói lái, chơi chữ, hay câu chuyện dựa trên bối cảnh văn hóa riêng sẽ mất tác dụng khi người nghe không có cùng nền tảng.
Ví dụ, kiểu hài châm biếm (sarcasm) rất phổ biến trong tiếng Anh – người nói đùa bằng cách nói ngược ý thật với giọng điệu mỉa mai. Nhưng nếu người nghe không quen thuộc với sarcasm, họ có thể hiểu theo nghĩa đen và cảm thấy bị xúc phạm. Ngược lại, nhiều người Việt hay đùa bằng cách trêu chọc khuyết điểm hoặc đời tư của bạn bè (theo kiểu thân thiết), nhưng trong văn hóa phương Tây điều này có thể bị xem là khiếm nhã hoặc quá đáng. Ranh giới giữa vui vẻ và phản cảm ở mỗi nơi một khác. Vì thế, người học tiếng Anh cần rất thận trọng khi mang “món hài” của mình ra quốc tế.
Làm sao để “cười” đúng cách trong giao tiếp tiếng Anh?
Lời khuyên đầu tiên là hãy tìm hiểu văn hóa của đối tượng giao tiếp. Nếu bạn nói chuyện với người nước ngoài, hãy để ý họ có hay đùa không, có thoải mái với những chủ đề nào. Ví dụ, đùa về tôn giáo, chính trị, sắc tộc thường là tối kỵ trong môi trường đa văn hóa – tốt nhất không nên động tới dù với ý định hài hước. Thứ hai, hãy bắt đầu bằng cười và hiểu hài hước của người khác trước. Bạn có thể xem phim hài, chương trình hài kịch tiếng Anh để hiểu người bản xứ cười vì điều gì. Điều này giúp bạn nắm bắt được “chất hài” của họ – ví dụ kiểu hài châm biếm Anh – Mỹ khác hài hình thể (physical comedy), khác với hài chơi chữ.
Thứ ba, nếu không chắc chắn, đừng cố gắng pha trò một cách gượng ép. Khi chưa thật sự thấu hiểu văn hóa, sự hài hước có thể gây hiểu lầm nguy hiểm. Bạn không cần phải trở thành “cây hài” để giao tiếp tốt tiếng Anh – lịch sự và chân thành vẫn quan trọng hơn. Một nụ cười thân thiện và thái độ tích cực có khi tạo ấn tượng tốt hơn hẳn một câu đùa không phù hợp.
Cuối cùng, nếu bạn muốn sử dụng hài hước, hãy chọn những kiểu hài “an toàn” và mang tính kết nối. Tự trào (tự đùa về bản thân) là một cách khá an toàn – nó cho thấy bạn thân thiện mà không xúc phạm ai. Hoặc bạn có thể kể những tình huống vui nhộn chung chung (ví dụ: “Lần đầu tôi sang Anh, nghe họ nói ‘Thanks a million’ mà tưởng họ cho mình một triệu bảng!”) – những chuyện cười nhẹ nhàng về sự khác biệt ngôn ngữ mà nhiều người ngoại quốc cũng trải qua. Những trải nghiệm thực tế hài hước thường dễ gây cười và tạo sự đồng cảm, thay vì dựa vào châm biếm hay mỉa mai.
Tiếng cười “haha” ở các nước: có gì lạ?
Một điểm thú vị là cách biểu đạt tiếng cười bằng chữ viết cũng khác nhau giữa các ngôn ngữ. Khi trò chuyện bằng tin nhắn hoặc trên mạng, bạn có thể thấy người nước ngoài cười viết là “LOL”, “LMAO” hoặc đơn giản là “haha”. Trong tiếng Anh:
“LOL” viết tắt của laughing out loud – cười to thành tiếng.
“LMAO” là laughing my ass off – một cách nói vui rằng “cười rớt mông”, chỉ cười rất sảng khoái (cẩn thận: từ “ass” có phần suồng sã, nên chỉ dùng với bạn bè thân).
Người Anh/Mỹ cũng thường gõ “haha”, “hehe” (cười khúc khích) hoặc “hihi” (cười tinh nghịch).
Các nước khác có kiểu viết cười riêng: Ví dụ người Tây Ban Nha gõ “jaja” (vì “j” phát âm giống h), người Thái viết “555” (số 5 đọc là “ha”), người Hàn dùng “ㅋㅋㅋ” (chữ “ㅋ” đọc như “kh”, tượng trưng tiếng cười). Những điều này tuy nhỏ nhưng thú vị – và quan trọng là đừng hiểu lầm: ví dụ người Tây Ban Nha nhắn “jajaja” không phải họ đánh máy nhầm đâu, mà họ đang cười rất lớn đấy!
Kết luận:
Hài hước là một phần không thể thiếu của ngôn ngữ, nhưng nó mang đậm dấu ấn văn hóa. Khi học và sử dụng tiếng Anh, bạn nên nhớ rằng tiếng cười không “giống nhau” ở mọi nơi. Hãy lắng nghe và quan sát trước khi pha trò, tôn trọng sự khác biệt và học cách cười cùng nhau một cách tinh tế. Sự hài hước, khi được sử dụng đúng lúc đúng chỗ, sẽ trở thành cầu nối tuyệt vời giữa các nền văn hóa – giúp chúng ta xích lại gần nhau hơn trong tiếng cười thân thiện. Nhưng nếu dùng sai, nó có thể vô tình tạo khoảng cách. Vì vậy, hãy cười – nhưng cười thông minh và cười bằng cả sự thấu hiểu văn hóa nữa, bạn nhé!
Google Sites
Report abuse